DIANA

• Kraj:Polska
• : Język.:polski
• : Utworzony.: 30-12-17
• : Ostatnie Logowanie.: 16-03-22

×

: Kontakt.

: Imię.

: E-mail.

: Wiadomość.

Proszę zamienić znaczniki %d na własne liczby

: Dodaj.

Wiadomość nie może być pusta!

Wiadomość zostanie przetłumaczona po wysłaniu (jeżeli środki są wystarczające)

: Captcha. Kod Ochronny.

Załączniki:

: Wybierz: : Edycja. : Usuń.

: Wybierz: : Edycja. : Usuń.

: Wybierz: : Edycja. : Usuń.

: Wybierz: : Edycja. : Usuń.

: Wybierz: : Edycja. : Usuń.

Ilość dopuszczalnych plików: 5

JPEG, JPG, PNG, GIF, DOC, PDF, ZIP, RAR, TAR, HTML, SWF, TXT, XLS, DOCX, XLSX : lub : ODT : tylko formaty:.

: Maksymalny rozmiar pliku. 3MB.

: Wyślij Wiadomość.

CHEMIA. Chemia nieorganiczna. Metale nieżelazne.

: Opis.: Rodzaje wykorzystywanych metali nieżelaznych.     Teraz nieco więcej o różnych metalach nieżelaznych oraz ich podstawowym zastosowaniu.         Miedź.    Jest to jeden bardziej popularnych metali nieżelaznych, wydobywany w postaci rudy miedzi, a następnie wytapiany. Jest bardzo dobrym przewodnikiem prądu, i ciepła, wobec czego znajduje swoje podstawowe zastosowanie właśnie w branży elektrycznej, elektronicznej, oraz cieplnej. Z miedzi wykonywane są wszelkiego rodzaju przewody elektryczne, oraz elementy systemów grzewczych, czy też rury instalacyjne do instalacji centralnego ogrzewania. Można powiedzieć, że miedź stanowi tutaj jeden ze zdecydowanie najbardziej popularnych metali nieżelaznych, z którym każdy z nas z całą pewnością miał możliwość się już zetknąć.    Mosiądz.     Mosiądz to z kolei zupełnie inne metale nieżelazne, bowiem jest to stop miedzi i cynku, zwierający aż do 40% cynku. Może zawierać dodatki z innych metali nieżelaznych, takich jak: ołów, aluminium, krzem, cyna, żelazo, mangan czy też chrom. Ma dość wysoką, ale nie najwyższą temperaturę topnienia, bo topi się jeszcze w temperaturze poniżej 1000 stopni Celsjusza. Wykorzystywany jest przede wszystkim do wytwarzania ozdobnych odlewów, zaś w przeszłości stosowana go do wyrobu na przkyład instrumentów dętych, monet, czy też odważników.    Aluminium.    Jest to kolejny metal nieżelazny, będący bardzo dobrym przewodnikiem prądu, jest on o wiele mniej odporny na działanie temperatury, bowiem dość szybko ulega topnieniu. Bardzo duże zastosowanie mają tutaj także stopy z miedzią oraz magnezem, czyli tak zwane duraluminium, z którego wykonywane sa elementy silników samochodowych czy też ich karoserii. Przede wszystkim jest to metal, wybitnie odporny na działanie korozji, przez co znajduje bardzo szerokie zastosowanie w przemyśle.    Generalnie rzecz więc biorąc , można tutaj powiedzieć, że stosowane obecnie w przemyśle metale nieżelazne zapewniają bardzo dobre możliwości, wobec czego też, ich zastosowanie jest coraz większe. Co i rusz, odkrywane są nowe technologie z zastosowaniem metali nieżelaznych oraz ich stopów, co pozwala na zapewnienie ciągłego rozwoju technologicznego na świecie.         Grupa metali żelaznych odgrywa bardzo istotną rolę w gospodarce. Nie dla tego że jest ich mało, ale raczej powszechność występowania, ich dostępność w tak wielkich ilościach spowodowała, że opracowane zostały dla nich niezliczone zastosowania techniczne. Wartość ekonomiczna metali żelaznych uwarunkowana jest ich ilością. W w przeciwieństwie do powyższego, wartość metali nieżelaznych, które są dużo rzadsze, jest uwarunkowana ich jakością.     Rozróżnienie między metalami żelaznymi i nieżelaznymi ma także znaczenie dla przemysłu przetwarzania odpadów. Z ekonomicznego punktu widzenia dla dalszego przetwarzania separacja dwóch grup metali jest korzystna na wczesnym etapie procesu recyklingu. Jest to robione ze pomocą magnesów.         

: Data Publikacji.: 05-11-24

CHEMIA. Chemia nieorganiczna. Metody otrzymywania soli. Sole nieorganiczne.

: Opis.: Ważniejsze metody otrzymywania soli     1. Reakcja kwasu z zasadą - reakcja zobojętniania, np. Ca(OH)2 + 2 HCl = CaCl2 + 2 H2O   Jest to najbardziej uniwersalna metoda otrzymywania soli. Istota reakcji zobojętniania polega na łączeniu się jonów H+ i OH z utworzeniem bardzo słabo zdysocjowanych cząsteczek wody.      2. Reakcja tlenku kwasowego z zasadą, np. SO2 + Mg(OH)2 = MgSO3 + H2O      3. Reakcja tlenku zasadowego z kwasem, np. K2O + 2 HCl = 2 KCl + H2O        4. Reakcja tlenku zasadowego z tlenkiem kwasowym, np. CaO + CO2 = CaCO3    5. Reakcja metalu z kwasem, np. Zn + H2SO4(rozc.) = ZnSO4 + H2 3Cu + 8HNO3(rozc.) = 3Cu(NO3)2 + 2 NO + 4H2O   Możliwość zachodzenia tych reakcji oraz rodzaj powstających produktów zależą od położenia metalu w szeregu elektrochemicznym oraz od właściwości kwasu użytego do reakcji.    6. Reakcja metalu z niemetalem, np. Fe + S = FeS        7. Reakcja metalu z rozpuszczalną solą mniej aktywnego metalu, np. Mg + 2 AgNO3 = Mg(NO3)2 + 2 Ag      8. Reakcja niemetalu z zasadą, np. Cl2 + 6 NaOH = 5 NaCl + NaClO3 + 3 H2O    9 i 10. Reakcje soli z kwasami i zasadami, podczas których powstają nowe sole.          11. Reakcje między dwiema solami - zachodzą one wówczas, gdy powstają sole trudniej rozpuszczalne od soli stanowiących substraty tych reakcji, np. AgNO3 + NaCl = AgCl(s) + NaNO3     Rozpuszczalność popularnych soli w wodzie :   dobrze rozpuszczalne są sole litowców i amonu;   dobrze rozpuszczalne są azotany, octany i chlorany  większość siarczanów należy do dobrze rozpuszczalnych, wyjątkami są: PbSO4, SrSO4, BaSO4, do średnio trudno rozpuszczalnych należą CaSO4 i Ag2SO4;   większość chlorków, bromków i jodków jest dobrze rozpuszczalna z wyjątkiem soli Ag(I), Pb(II) i Hg(I)  większość siarczków metali jest trudno rozpuszczalna, dobrze rozpuszczalne są siarczki litowców, berylowców i amonu  większość węglanów i ortofosforanów jest trudno rozpuszczalna, dobrze rozpuszczalne są węglany i ortofosforany litowców i amonu.         Wodorosole i hydroksosole      W reakcjach kwasów wieloprotonowych z zasadami, tlenkami zasadowymi lub metalami można otrzymać wodorosole, jeśli ilości użytych substratów nie odpowiadają stosunkom stechiometrycznym, wynikającym z reakcji całkowitego zobojętnienia, np. NaOH + H3PO4 = NaH2PO4 + H2O diwodoroortofosforan(V) sodu 2 NaOH + H3PO4 = Na2HPO4 + 2 H2O wodoroortofosforan(V) sodu       Wodorosole są z reguły lepiej rozpuszczalne w wodzie od soli obojętnych. Przykładowo, CaCO3 jest trudno rozpuszczalny w wodzie, natomiast Ca(HCO3)2 - dobrze.   Wodorowę- glany wapnia i magnezu powstają podczas wietrzenia skał wapiennych i występują w wodzie wodociągowej nadając jej tzw. twardość przemijającą, którą usuwamy podczas gotowania wody.   Znany nawóz sztuczny, superfosfat, to diwodoroortofosforan(V) wapnia, który dzięki dobrej rozpuszczalności w wodzie jest dla roślin źródłem łatwo przyswajalnego fosforu i wapnia.       Analogicznie, niecałkowite zobojętnienie zasad wielowodorotlenowych prowadzi do otrzymania hydroksosoli, np. Zn(OH)2 + HCl = Zn(OH)Cl + H2O chlorek hydroksocynku   Hydroksosole są gorzej rozpuszczalne w wodzie od soli obojętnych.     Zarówno wodoro- jak i hydroksosole można przeprowadzić w sole obojętne wiążąc występujące w nich jony wodorowe lub wodorotlenowe przez dodanie zasady lub kwasu, np. Ca(HCO3)2 + Ca(OH)2 = 2 CaCO3 + 2 H2O Zn(OH)Cl + HCl = ZnCl2 + H2O 

: Data Publikacji.: 05-11-24

BIOLOGIA. Stawonogi i owady. Trylobity i skorupiaki. Pajęczaki.

: Opis.: Stawonogi są najliczniejszym pod względem liczby gatunków typem zwierząt. Zasiedlają różnorodne środowiska i wykazują różnorodność trybu życia. Ciało ich podzielone jest na niejednakowe segmenty, które grupują się tworząc głowę, tułów, odwłok, przy czym głowa może zrastać się z tułowiem w głowotułów. Po bokach ciała wyrastają odnóża, zbudowane z odcinków połączonych ruchomo przy pomocy stawów. Ciało pokrywa sztywna kutykula (pancerz) wysycona chityną, a niekiedy też solami wapnia, stąd występuje u nich zjawisko linienia. Kutykula jest miejscem przyczepu mięśni. Stanowi szkielet zewnętrzny. Układ mięśniowy budują mięśnie poprzecznie prążkowane. Jama ciała powstaje z połączenia jamy pierwotnej i wtórnej. Układ krwionośny jest otwarty. Występuje serce położone po stronie grzbietowej. Narządami wymiany gazowej u stawonogów wodnych są skrzela, u lądowych tchawki lub worki płucne /płucotchawki/. Układ pokarmowy składa się z jelita przedniego, środkowego i tylniego. Narządami wydalniczymi są metanefridia lub cewki Malpighiego. Układ nerwowy określany jest jako łańcuszkowy. Spośród narządów zmysłów wyróżniają się oczy złożone owadów. Stawonogi są rozdzielnopłciowe i jajorodne. Rozwój ich jest prosty lub częściej złożony z przeobrażeniem.     Typ stawonogów dzielony jest na 3 podtypy: trylobitowce, szczękoczułkowce, żuwaczkowce. Do szczękoczułkowców zaliczana jest m.in. gromada pajęczaków, żuwaczkowce obejmują trzy gromady: skorupiaki, owady, wije.    Trylobitowce stanowią grupę wymarłych stawonogów, które żyły w erze paleozoicznej.   Pajęczaki są przeważnie zwierzętami lądowymi, na przykład pająki, skorpiony, zaleszczotki, kosarze, roztocze. Ciało ich dzieli się na głowotułów i odwłok. Mają dwie pary odnóży gębowych i cztery pary odnóży krocznych. Wiele drapieżników posiada gruczoły jadowe.   Skorupiaki są na ogół zwierzętami wodnymi np. raki, rozwielitki, oczliki, homary, langusty, krewetki, kraby. Ciało ich okryte pancerzem dzieli się na głowotułów i odwłok. Posiadają liczne odnóża pełniące różne funkcje.  Owady są typowymi stawonogami lądowymi. Stanowią około 75% wszystkich gatunków zwierząt na Ziemi. Niektóre przystosowały się wtórnie dożycia w wodzie. Ciało ich podzielone jest zawsze na głowę, tułów i odwłok. Na głowie znajduje się para czułków, para oczu złożonych, 1–3 oczek prostych oraz aparat gębowy różnie ukształtowany w zależności od rodzaju spożywanego pokarmu. Owady.  Z tułowiem połączone są stawowo 3 pary członowanych odnóży krocznych. U owadów uskrzydlonych na tułowiu znajdują się dwie albo jedna para skrzydeł. Układ oddechowy stanowią tchawki. Narządami wydalniczymi są cewki Malpighiego. Układ nerwowy cechuje wysoki stopień centralizacji.  Rozwój jest złożony z przeobrażeniem. W przypadku przeobrażenia niezupełnego larwa jest podobna do postaci dorosłej, a różni się głównie brakiem skrzydeł i niedorozwojem narządów płciowych. Przez szereg linień coraz bardziej upodabnia się do postaci dorosłej. Natomiast larwa przechodząca przeobrażenie zupełne jest niepodobna do postaci dorosłej i poza linieniami musi przejść stadium poczwarki. Proces regulowany jest hormonalnie.    Są dwie grupy owadów czyli bezskrzydłe i uskrzydlone.  Owady bezskrzydłe nie posiadają skrzydeł, w sumie logiczne…  Owady uskrzydlone posiadają różnie ukształtowane skrzydła. Należą do nich m.in. ważki, skorki, modliszki, karaczany, pluskwiaki równoskrzydłe (mszyce) i różnoskrzydłe,łuskoskrzydłe, czyli motyle, błonkoskrzydłe mrówki, pszczoły, osy, trzmiele, muchówki (muchy, komary) chrząszcze, wszy, pchły.      Wije żyją w miejscach wilgotnych, schowane w ściółce lub pod kamieniami albo próchniejącymi pniami.    

: Data Publikacji.: 04-11-24

BIOLOGIA. Układ kostny człowieka. Część 5. Czaszka ludzka. Kości czaszki.

: Opis.: 27 Kość ciemieniowa (os parietale) ma w przybliżeniu kształt prostokąta, stąd określa się na niej 4 brzegi, 4 kąty i 2 powierzchnie. Brzeg przedni czyli czołowy (margo frontalis) łączy się z kością czołową szwem wieńcowym (sutura coronalis). Brzeg tylny czyli potyliczny (margo occipitalis) – z kością potyliczną szwem węgłowym (sutura lambdoidea). Brzeg górny czyli strzałkowy (margo sagittalis) – z takim samym brzegiem strony przeciwnej szwem strzałkowym (sutura sagittalis). Brzeg dolny czyli łuskowy (margo squamosus) – z łuską skroniową szwem łuskowym (sutura squamosa). Między brzegiem czołowym i strzałkowym mamy kąt czołowy (angulus frontalis), gdzie w płodu znajduje się ciemiączko przednie (fonticulus anterior) – jego charakterystyczny kształt deltoidu pomocny był przy określeniu położenia główki w łonie matki; w miejscu tym powstaje szczyt głowy (bregma). Między brzegiem strzałkowym i potylicznym znajduje się kąt potyliczny (angulus occipitalis), gdzie było ciemiączko tylne (fonticulus posterior); miejsce to tworzy węgieł (lambda). Między brzegiem czołowym i łuskowym mamy kąt klinowy (angulus sphenoidlis), gdzie było ciemiączko przednioboczne (fonticulus anterolateralis); powstaje tu skrzydle (pterion). Między brzegiem łuskowym i potylicznym mamy kąt sutkowy (angulus mastoideus), miejsce ciemiączka tylnobocznego (fonticulus posterolateralis); powstaje tu gwiazdka (asterion). W kącie tym na powierzchni wewnętrznej znajduje się bruzda zatoki esowatej (sulcus sinus sigmoidei), stanowiąca część bruzdy zatoki poprzecznej (sulcus sinus transversi). Podsumowując – ciemiączka czaszki (fonticuli cranii) występują w liczbie 6: dwa nieparzyste – przednie i tylne oraz dwa parzyste – przednioboczne i tylnoboczne. Umożliwiają ona wzajemne przemieszczania się kości czaszki, co ma istotne znaczenie dla przejścia główki noworodka przez kanał rodny matki. Na powierzchni zewnętrznej (facies externa) dostrzegamy wyniosłość zwaną guzem ciemieniowym (tuber parietale) oraz dwie kresy skroniowe – górną i dolną (linea temporalis superior et inferior), pomiędzy którymi wypada miejsce przyczepu m. skroniowego (m. temporalis). Na powierzchni wewnętrznej (facies interna) obserwujemy: bruzdy tętnicze (sulci arteriosi) dla t. oponowej średniej (a. meningea media), wyciski palczaste (impressiones digitatae) rozdzielone łękami mózgowymi (juga cerebralia), dół ciemieniowy (fossa parietalis) – w miejscu odpowiadającym guzowi ciemieniowemu, otwór ciemieniowy (foramen parietale), przez który przechodzi ż. wypustowa ciemieniowa (v. emissaria parietalis) a gdzie znajdowało się ciemiączko stożkowe (fontanella obelica) oraz bruzdę zatoki strzałkowej górnej (sulcus sinus sagittalis superioris); ta ostatnia posiada rozstępy boczne (lacunae laterales) oraz położone obok dołki ziarnowe (foveolae grandulares), w których obecne są ziarnistości pajęczynówki (grandulationes arachnoideales).       28 Kość skroniowa (os temporale) składa się z części skalistej, bębenkowej, sutkowej i łuskowej. Część skalista (pars petrosa) zwana jest również piramidą (pyramis) i posiada podstawę (basis), szczyt (apex) i 3 powierzchnie: przednią, tylna i dolną, z czego dwie pierwsze zwracają się do wnętrza czaszki, a trzecia na zewnątrz. Powierzchnia przednia części skalistej (facies anterior partis petrosae) odgranicza od tyłu dół środkowy czaszki. Od części łuskowej oddziela ją szczelina skalistołuskowa (fissura petrosquamosa), zaś od powierzchni tylne – brzeg górny części skalistej (margo superior partis petrosae), wzdłuż którego biegnie bruzda zatoki skalistej górnej (sulcus sinus petrosi superioris). Na szczycie znajduje się wycisk trójdzielny (impressio trigemini) przeznaczony dla zwoju półksiężycowatego n. trójdzielnego (ganglion semilunare n. trigemini) (V). Bocznie znajdują się dwie bruzdy – n. skalistego większego i mniejszego (sulcus n. petrosi majoris et minoris); każda z nich prowadzi do odpowiedniego kanału (canalis n. petrosi majoris et minoris), który kończy się rozworem (hiatus canalis n. petrosi majoris et minoris). Z tyłu za rozworami znajduje się wyniosłość łukowata (eminentia arcuata) wywołana przez kanał półkolisty przedni (canalis semicircularis anterior). Między wyniosłością a szczeliną skalistołuskową znajduje się pokrywa jamy bębenkowej (tegmen tympani) przedłużająca się w grzebień pokrywowy (crista tegmentalis). Ten ostatni jest granicą pomiędzy częścią bębenkową i łuskową kości, jak również pomiędzy szczeliną skalistobębenkową (fissura petrotympanica) i skalistołuskową (fissura petrosquamosa); tą pierwszą przechodzi struna bębenkowa (chorda tympani), t. bębenkowa przednia (a. tympanica anterior) i więzadło przednie młoteczka (lig. mallei anterius). Na powierzchni tylnej części skalistej (facies posterior partis petrosae) znajduje się otwór słuchowy wewnętrzny (porus acusticus internus), powyżej niego – dół podłukowy (fossa subarcuata), zaś poniżej – otwór zewnętrzny wodociągu przedsionka (apertura externa aqueductus vestibuli). Otwór prowadzi do kanału słuchowego wewnętrznego (meatus acusticus internus), którym przechodzi n. twarzowy (n. facialis) (VII), n. przedsionkowoślimakowy (n. vestibulocochlearis) (VIII) i t. błędnika (a. labyrynthi) oraz który posiada dno (fundus meatus acustici interni). Na dnie znajduje się grzebień poprzeczny (crista transversa), który dzieli je na pole górne i dolne. W polu górnym wyróżniamy część przednią i tylną; część przednia to pole n. twarzowego (area n. facialis), którym ów nerw przechodzi, zaś część tylna to pole przedsionkowe górne (area vestibularis superior), którym przechodzi n. łagiewkowobańkowy (n. utriculoampullaris). Z kolei w polu tylnym wyróżniamy 3 części; najbardziej przednie jest pole ślimaka (area cochlae), w którym znajduje się pasmo spiralne dziurkowane (tractus spiralis foraminosus), którędy przechodzi część ślimakowa n. VIII, z tyłu jest pole przedsionkowe dolne (area vestibularis inferior), którym przechodzi n. woreczkowy (n. saccularis), wreszcie najbardziej z tyłu obecny jest otwór pojedynczy (foramen singulare), którym przechodzi n. bańkowy dolny (n. ampullaris inferior). Brzeg tylny części skalistej (margo posterior partis petrosae) ogranicza szczelina skalistopotyliczna (fissura petrooccipitalis). Znajduje się na nim bruzda zatoki skalistej dolnej (sulcus sinus petrosi inferioris) oraz wcięcie szyjne (incisura jugularis) przedzielone wyrostkiem śródszyjnym (processus intrajugularis), współtworzące z taki wcięciem na kości potylicznej otwór szyjny (foramen jugulare). Powierzchnia dolna części skalistej (facies inferior partis petrosae) posiada cztery pola. W polu pierwszym znajduje się wyrostek rylcowaty (processus styloideus) otoczony pochewką (vagina processus styloidei); poprzez więzadło rylcowognykowe (lig. stylohyoideum) łaczy się on z kością gnykową. Za wyrostkiem obecny jest otwór rylcowosutkowy (foramen stylomastoideum), którym przechodzi n. twarzowy i t. rylcowosutkowa (a. stylomastoidea). W polu drugim widać dół szyjny (fossa jugularis) posiadający bruzdę kanalika sutkowego (sulcus canaliculi mastoidei); bocznie znajduje się podłoże jamy bębenkowej (solum tympani), gdzie znajdują się komórki bębenkowe (cellulae tympanicae). W polu trzecim mamy otwór zewnętrzny kanału t. szyjnej (apertura externa canalis carotici). Między polem 2 a 3 widać dołek skalisty (fossula petrosa), w którym leży zwój dolny n. językowogardłowego (ganglion inferius n. glossopharyngei) (IX). Pole czwarte tworzy dno i boczną ścianę kanału t, szyjnej, ogranicza chrzstkozrost klinowoskalisty (synchondrosis sphenopetrosa), a za nim przyczepia się m. dźwigacz podniebienia miękkiego (m. levator veli palatini). Ponadto w części skalistej obecnych jest kilka kanałów, z których najważniejsze są trzy. Kanał t. szyjnej (canalis caroticus) posiada ramię pionowe i poziome; pierwsze tworzy przednią ścianę jamy bębenkowej. Pomiędzy oboma ramionami obecne jest kolankowate zgięcie od którego odchodzą 2 kanaliki szyjnobębenkowe (canaliculi caroticotympanici) przez które przechodzą jednoimienne gałęzie i nerwy. Omawianym kanałem przechodzi t. szyjna wewnętrzna (a. carotis interna), splot żylny szyjny wewnętrzny (plexus venosus caroticus internus) oraz współczulny splot szyny wewnętrzny (plexus caroticus internus). Kanał n. twarzowego (canalis n. facialis) posiada trzy części. Część pierwsza prosta (pars primitiva) biegnie od pola n. twarzowego (area n. facialis) do rozworu kanału n. skalistego większego (hiatus canalis n. petrosi majoris). Następnie kanał zakręca kolankiem (geniculum canalis n. facialis) i przechodzi w część nadbębenkową (pars supratympanalis) wytwarzając wyniosłość kanału twarzowego (prominentia canalis facialis). Część trzecia zabębenkowa (pars retrotympanalis) wytwarza wyniosłość piramidową (eminentia pyramidalis), którą przechodzi m. strzemiaczkowy (m. stapedius) i uchodzi na zewnątrz czaszki otworem rylcowosutkowym. Kanał mięśniowotrąbkowy (canalis musculotubarius) łączy jamę bębenkową z zewnętrzną powierzchnią podstawy czaszki. Składa się z dwóch półkanałów rozdzielonych przegrodą (septum canalis musculotubarii). Jest to półkanał m. napinacza błony bębenkowej (semicanalis m. tensoris tympani), którym ów mięsień przebiega oraz półkanał trąbki słuchowej (semicanalis tubae auditivae), która się tam znajduje. Część bębenkowa (pars tympanica) oddzielona jest od części łuskowej przez szczelinę bębenkowołuskową (fissura tympanosquamosa), zaś od wyrostka sutkowego przez szczelinę bebenkowosutkową (fissura tympanomastoidea). Ogranicza ona otwór słuchowy zewnętrzny (porus acusticus externus), w którego górno-tylnym kącie znajduje się kolec nadprzewodowy (spina suprameatica); otwór prowadzi do odpowiedniego przewodu (meatus acusticus externus). Część sutkowa (pars mastoidea) znajduje się za częścią skalistą, a od części łuskowej oddzielona jest wcięciem ciemieniowym (incisura parietalis), w które wciska się kąt sutkowy kości ciemieniowej. Jej brzeg potyliczny (margo occipitalis) łączy się z łuską potyliczną szwem potylicznosutkowym (sutura occipitomastoidea). Na powierzchni zewnętrznej znajduje się wyrostek sutkowy (processus mastoideus), na którym przyczepia się m. mostkowoobojczykowosutkowy (m. sternocleidomastoideus), m. płatowaty głowy (m. splenius capitis) i m. najdłuższy głowy (m. longissimus capitis); wyrostek posiada wcięcie sutkowe (incisura mastoidea) gdzie przyczepia się brzusiec tylny m. dwubrzuścowego (venter posterior m. digastrici) oraz bruzdę t. potylicznej (sulcus a. occipitalis), którą owa tętnica przechodzi. Na powierzchni wewnętrznej znajduje się bruzda zatoki esowatej (sulcus sinus sigmoidei) posiadająca otwór sutkowy (foramen mastoideum), którym przechodzi ż. wypustowa sutkowa (v. emissaria mastoidea) oraz gałąź sutkowa t. potylicznej (r. mastoideus a. occipitalis). Część łukowa (pars squamosa) składa się z łuski skroniowej i dołu żuchwowego, które rozdzielone są wyrostkiem jarzmowym (processus zygomaticus) współtworzącym łuk jarzmowy (arcus zygomaticus). Łuska skroniowa (squama temporalis) posiada brzeg klinowy (margo sphenoidalis) i ciemieniowy (margo parietalis), ponadto powierzchnię skroniową (facies temporalis) z bruzdą t. skroniowej środkowej (sulcus a. temporalis mediae) i powierzchnię mózgową (facies cerebralis) z wyciskami palczastymi od t. oponowej środkowej (a. meningea media); powierzchnia mózgowa poniżej szczeliny skalistołuskowej przechodzi w powierzchnię bębenkową (facies tympanica). Dół żuchwowy posiada powierzchnię stawową dla głowy żuchwy (caput mandibulae); ograniczony jest od przodu przez guzek stawowy (tuberculum articulare), z tyłu zaś przez wyrostek zastawowy (processus retroarticularis).     29 Kości twarzoczaszki (ossa splanchnocranii) zostały wymienione i podzielone przy ogólnym opisie kości czaszki. Kość nosowa (os nasale) buduje nos zewnętrzny (nasus externus). Ma w przybliżeniu kształt prostokątny, posiada 4 brzegi i 2 powierzchnie. Brzeg górny łączy się z częścią nosową kości czołowej (pars nasalis ossis frontalis) przez szew czołowonosowy (sutura frontonasalis). Brzeg dolny ogranicza otwór gruszkowaty (apertura pirifromis) i prowadzi do jamy nosowej (cavitas nasi). Brzeg boczny łączy się z wyrostkiem czołowym szczęki (processus frontalis maxillae) przez szew nosowoszczękowy (sutura nasomaxilaris). Brzegi przyśrodkowe obu kości nosowych łączą się ze sobą szwem miedzynosowym (sutura internasalis). Na powierzchni tylnej obecna jest bruzda sitowa (sulcus ethmoidalis), którą przewija się gałąź nosowa zewnętrzna n. sitowego przedniego (r. nasalis externus n. ethmoidalis anterioris) oraz t. sitowa przednia (a. ethmoidalis anterior). Na powierzchni przedniej znajdują się twory dla naczyń i nerwów dla skóry grzbietu nosa. Kość jarzmowa (os zygomaticum), zwana potocznie kością policzkową, kontaktuje się ze szczęką (przyśrodkowo), kością skroniową (bocznie), kością czołową (z przodu) i ze skrzydłem większym kości klinowej (z tyłu). Posiada 3 powierzchnie i 3 wyrostki. Powierzchnia boczna (facies lateralis) posiada otwór jarzmowotwarzowy (foramen zygomaticofaciale), powierzchnia oczodołowa (facies orbitalis) – otwór jarzmowooczodołowy (foramen zygomaticoorbitalis), zaś powierzchnia skroniowa (facies temporalis) – otwór jarzmowoskroniowy (foramen zygomaticatemporale). N. jarzmowy (n. zygomaticus), gałąź n. szczękowego (n. maxillaris) (V2), wchodzi do kanału kostnego przez otwór oczodołowy; następnie w obrębie kości kanał rozdziela się na dwie odnogi – górna wychodzi na skroń, zaś dolna na twarz. Wyrostek skroniowy (processus temporalis) łączy się z wyrostkiem jarzmowym kości skroniowej (processus zygomaticus ossis temporalis) przez szew jarzmowoskroniowy (sutura zygomaticotemporalis); w ten sposób powstaje łuk jarzmowy (arcus zygomaticus), do którego przyczepia się m. żwacz (m. masseter), m. skroniowy (m. temporalis) i powięź skroniowa (fascia temporalis). Wyrostek czołowy (processus frontalis) łączy się z wyrostkiem jarzmowym kości czołowej (processus zygomaticus ossis frontalis) przez szew jarzmowoczołowy (sutura zygomaticofrontali) oraz z brzegiem jarzmowym skrzydła większego kości klinowej (margo zygomaticum alae majoris ossis sphenoidalis). Wyrostek szczękowy (processus maxillaris) łączy się z wyrostkiem jarzmowym szczęki (processus zygmaticus maxillae) przez szew jarzmowoszczekowy (sutura zygomaticomaxillaris). Kość łzowa (os lacrimale) posiada 4 brzegi i 2 powierzchnie. Brzeg przedni łączy się z brzegiem łzowym wyrostka czołowego szczeki (margo lacrimale processus frontalis maxillae) przez szew łzowoszczekowy (sutura lacrimomaxillaris). Brzeg tylny łączy się z blaszką oczodołową kości sitowej (lamina orbitalis ossis ethmoidalis) przez szew łzowositowy (sutura lacrimoethmoidea). Brzeg górny łączy się z częścią oczodołową kości czołowej (pars orbitalis ossis frontalis) przez szew czołowołzowy (sutura frontalarcimalis). Brzeg dolny łączy się z tyłu z trzonem szczęki (corpus maxillae), z przodu zaś z księżycem łzowym i wyrostkiem łzowym małżowiny nosowej dolnej (lunula lacrimalis et processus lacrimalis conchae nasalis inferioris). Powierzchnia boczna zwraca się do oczodołu, posiada grzebień łzowy tylny (crista lacrimalis posterior) z haczykiem łzowym (hamulus lacrimalis) który łączy się z wcięciem łzowym szczęki (incisura lacrimalis maxillae) oraz bruzdę łzową (sulcus lacrimalis) ograniczającą dół woreczka łzowego (fossa sacci lacrimalis). Powierzchnia przyśrodkowa zwraca się do komórek sitowych (cellelae ethmoidales). Małżowina nosowa dolna (concha nasalis inferior), w przeciwieństwie do małżowiny górnej i środkowej, jest osobną kością. Posiada ona 2 końce, 2 brzegi i 2 powierzchnie. Koniec przedni (extremitas anterior) łączy się z grzebieniem małżowinowym wyrostka czołowego szczeki (crista conchalis processus frontalis maxillae) przez szew małżowinowoszczękowy (sutura conchomaxillaris). Koniec tylny (extremitas posterior) łączy się z grzebieniem małżowinowym blaszki pionowej kości podniebiennej (crista conchalis laminae perpendicularis ossis palatini) przez szew małżowinowopodniebienny (sutura conchopalatina). Brzeg dolny (margo inferior) jest brzegiem wolnym, zaś górny (margo superior) posiada wyrostki górne i dolny; wyrostek górny przedni – łzowy (processus lacrimalis) rozgranicza księżyc łzowy (lunula lacrimalis) od brzegu łzowego (margo lacrimalis), wyrostek górny tylny – sitowy (processus ethmoidalis) łączy się z wyrostkiem hakowatym kości sitowej (processus uncinatus ossis ethmoidalis), zaś wyrostek dolny to wyrostek szczękowy (processus maxillaris). Powierzchnia przyśrodkowa (facies medialis) zwraca się do przewodu nosowego średniego (meatus nasi medius), zaś powierzchnia boczna (facies lateralis) – do przewodu nosowego dolnego (meatus nasi interior). Kość podniebienna (os palatinum) składa się z blaszki pionowej i poziomej. Obie one zbiegają się w części tylnobocznej w wyrostek piramidalny (processus pyramidalis), który łączy się z wcięciem skrzydłowym kości klinowej (incisura pterygoidea ossis sphenoidalis) i z powierzchnią tylną trzonu szczęki (facies posterior corporis maxillae); posiada ponadto otwór podniebienny mniejszy (foramen palatinum minus), prowadzący do kanałów podniebiennych mniejszych (canales palatini minores). Blaszka pionowa (lamina perpendicularis) posiada powierzchnię nosową i szczękową. Na powierzchni nosowej (facies nasalis) znajduje się grzebień małżowinowy (crista conchalis) łączący się z tylnym końcem małżowiny dolnej oraz wyrostek oczodołowy (processus orbitalis) z grzebieniem sitowym (crista ethmoidalis) łączący się z tylnym końcem małżowiny środkowej. Na powierzchni szczękowej (facies maxillaris) znajduje się bruzda podniebienna większa (sulcus palatinus major) ograniczająca otwór podniebienny większy (foramen palatinum majus). Na brzegu górnym obecne są wyrostki; po stronie tylno-przyśrodkowej obecny jest wyrostek klinowy (processus sphenoidalis) zwracający się do trzonu kości klinowej i blaszki przyśrodkowej wyrostka skrzydłowatego oraz łączący się ze skrzydłem lemiesza (ala vomeris); po stronie przednio-bocznej widać wyrostek oczodołowy (processus orbitalis) z 5 ścianami – ściana górna zwraca się do szczeliny oczodołowej dolnej (fissura orbitalis inferior), przednia – do trzonu szczeki, boczna – do dołu skrzydłowopodniebiennego (fossa pterygopalatina), przyśrodkowa – do błędnika sitowego (labyrynthum ethmoidale), zaś tylna – do muszli klinowej (concha sphenoidalis); oba wyrostki rozdziela wcięcie klinowopodniebienne (incisura sphenopalatina) ograniczająca wraz z trzonem kości klinowej otwór klinowopodniebienny (foramen sphenopalatinum). Blaszka pozioma (lamina horizontalis) posiada powierzchnię nosową (facies nasalis) i podniebienną (facies palatina); łączy się z lemieszem (vomer). Posiada ponadto 3 brzegi. Brzeg przedni łączy się z wyrostkiem podniebiennym szczeki (processus palatinus maxillae) przez szew podniebienny poprzeczny (sutura palatina transvera). Brzeg przyśrodkowy zrasta się z brzegiem strony przeciwległej przez szew podniebienny pośrodkowy (sutura palatina mediana); posiada ponadto grzebień nosowy (crista nasalis) przedłużający się do tyłu w kolec nosowy tylny (spina nasalis posterior). Brzeg tylny ogranicza nozdrze tylne (choana) oraz stanowi miejsce przyczepu podniebienia miękkiego (palatum molle). Lemiesz (vomer) jest niejako przedłużeniem blaszki pionowej kości sitowej (lamina perpendicularis ossis ethmoidalis). Na swej powierzchni posiada bruzdę dla n. nosowopodniebiennego (n. nasopalatinus). Ma również 4 brzegi. Brzeg górny przedłuża się w skrzydła lemiesza (alae vomeris) łączące się z grzebieniem i dziobem klinowym (crista sphenoidalis et rostrum sphemnoidale). Brzeg dolny łączy się z grzebieniem nosowym (crista nasalis), do przodu przedłuża się w grzebień przysieczny (crista incisiva), zaś do tyłu w kolec nosowy tylny (spina nasalis posterior). Brzeg przedni posiada 2 listki, zaś brzeg tylny – przegrodę miedzynozdrzową nozdrzy tylnych (septum interchoanae). Kość gnykowa (os hyoideum) nie łączy się z żadną inną kością – jest zawieszona na elementach ścięgnistych i mięśniowych, sama stanowiąc zawieszenie dla krtani. Wyróżniamy w niej trzon, z każdej strony róg większy i mniejszy. Trzon (corpus) stanowi miejsce przyczepu dla różnych mięśni: mm. mostkowognykowych (mm. sternohyoidei), mm. łopatkowognykowych (mm. omohyoidei), mm. taczowognykowych (mm. thyrohyoidei), mm. bródkowognykowych (mm. geniohyoidei) oraz mm. żuchwowgnykowych (mm. mylohyoidei). Trzon łączy się z odstającym do tyłu rogiem większym (cornu majus) przez chrząstkozrost, a później przez kościozrost. Róg mniejszy (cornu minus) posiada szczyt (apex), do którego przyczepia się więzadło rylcowognykowe (lig. stylohyoideum).     30 Kość sitowa (os ethmoidale) składa się z blaszki pionowej, poziomej blaszki sitowej oraz z błędnika sitowego. Blaszka sitowa (lamina cribrosa) uzupełnia wcięcie sitowe kości czołowej (incisura ethmoidalis ossis frontalis); z powodu takiego ułożenia zwraca się w górę do dołu przedniego czaszki, a w dół do jamy nosowej. Jak nazwa wskazuje, blaszka ma postać sita, a to z powodu przechodzenia przez nią nici węchowych (fila olfactoria) z błony śluzowej jamy nosowej do położonej nad blaszką opuszki węchowej (bulbus oflactorius); przez najbardziej przednioprzyśrodkowo położony otwór przechodzi n. sitowy przedni (n. ethmoidalis anterior) oraz naczynia sitowe przednie (vasa ethmoidalia anteriora). Tylny brzeg blaszki łączy się z trzonem kości klinowej (corpus ossis sphenoidalis) przez szew klinowositowy (sutura sphenoethmoidalis) oraz z częścią oczodołową kości czołowej (pars orbitalis ossis frontalis) przez szew czołowositowy (sutura frontoethmoidalis). Blaszka pionowa (lamina perpendicularis) posiada grzebień koguci (crista galli), do którego przyczepi się sierp mózgu (falx cerebri); od grzebienia odchodzą jego skrzydła (alae cristae galli) zamykające otwór ślepy (foramen cecum). Blaszka posad kilka brzegów: brzeg tylny łączy się z grzebieniem i dziobem klinowym, brzeg górno-tylny z blaszką sitową, brzeg górno-przedni z kośćmi nosowymi, brzeg dolny z lemieszem przez szew lemieszowositowy (sutura vomeroethmoidalis), brzeg przedni – z chrzestną przegrodą nosa. Błędnik sitowy (labyrynthus ethmoidalis) kontaktuje się na górze z kością czołową, na dole ze szczęką, z przodu z kością łzową, zaś z tyłu z trzonem kości klinowej i z kością podniebienną; z boku posiada blaszkę oczodołową (lamina orbitalis). Błędnik zawiera komórki sitowe (cellulae ethmoidales), które dzielimy na przednie, środkowe i tylne; ograniczają one rozwór sitowy (hiatus ethmoidalis), który prowadzi do lejka sitowego (infundibulum ethmoidale). Błędnik wysyła małżowinę nosową górną i środkową (concha nasalis superior et media), pomiędzy którymi znajduje się przewód nosowy górny (meatus nasi superior). Małżowina środkowa pokryta jest bańką sitową (bulla ethmoidalis) i posiada kil nosa (agger nasi) wysyłający wyrostek hakowaty (processus uncinatus); bańka sitowa i wyrostek hakowaty ograniczają rozwór półksiężycowaty (hiatus semilunaris) prowadzący do lejka sitowego.       31 Szczęka (maxilla) składa się z trzonu oraz wyrostków: górnego – czołowego, dolnego – zębodołowego, przyśrodkowego – podniebiennego i bocznego – jarzmowego. Na trzonie (corpus maxillae) wyróżniamy powierzchnię nosową, przednią, tylną – podskroniową i górną – oczodołową. Na powierzchni nosowej (facies nasalis) widać rozwór zatoki szczękowej (hiatus sinus maxillaris) posiadający na górze księżyc łzowy (lunula lacrimalis) ograniczający bruzdę łzową (sulcus lacrimalis). Rozwór na izolowanej kości jest relatywnie duży – gdy czaszka jest w całości, jest on zmieszony przez otaczające elementy kostne: z góry i z przodu przez wyrostek hakowaty kości sitowej (processus uncinatis ossis ethmoidalis), z dołu przez wyrostek szczękowy i sitowy małżowiny nosowej dolnej (processus maxillaris et ethmoidalis conchae nasalis inrefioris), z tyłu zaś przez blaszkę pionową kości podniebiennej (lamina perpendicularis ossis palatini). W pobliżu tego ostatniego na trzonie znajduje się chropowatość posiadająca bruzdę skrzydłowopodniebienną; wraz z takimi samymi bruzdami na kości podniebiennej i wyrostku skrzydłowatym ogranicza ona kanał podniebienny większy (canalis palatinus major), którym przechodzą nn. podniebienne (nn. palatini) i t. podniebienna zstępująca (a. palatina descendens). Z góry i z przodu powierzchnia nosowa ogranicza wcięcie łzowe (incisura lacrimalis) łączące się z haczykiem łzowym kości łzowej (hamulus lacrimalis ossis lacrimalis), zaś z góry i z tyłu cały się z blaszką oczodołową kości klinowej (lamina orbitalis ossis sphenoidalis). Powierzchnia przednia (facies anterior) przedłuża się w górę w powierzchnię boczną wyrostka czołowego (facies lateralis processus frontalis), w dół w powierzchnię zewnętrzną wyrostka zębodołowego (facies externa processus alveolaris), zaś w bok w powierzchnię przednią wyrostka jarzmowego (facies anterior processus zygomatici). Od powierzchni oczodołowej odgranicza ją brzeg podoczodołowy (margo infraorbitalis), ten zaś z kolei oddzielony jest od przedniego brzegu wyrostka jarzmowego przez otwór podoczodołowy (foramen infraorbitale); otwór ten prowadzi do kanału podoczodołowego (canalis infraorbitalis), pod ujściem którego znajduje się dół przysieczny (fossa canina) – miejsce przyczepu m. przysiecznego (m. caninus). Przyśrodkowy brzeg ogranicza wcięcie nosowe (incisura nasalis), które jest częścią ograniczenia otworu gruszkowego (apertura piriformis). Na powierzchni podskroniowej (facies infratemporalis) znajduje się guz szczeki (tuber maxillae) pod którym znajdują się otwory zębodołowe (foramina alveolaria) prowadzące do kanałów zębodołowych (canales alveolares); tymi ostatnimi przechodzą gałęzie zębodołowe górne tylne (rr. alveolares superiores posteriores) oraz t. zębodołowa górna tylna (a. alveolaris superior posterior). Powierzchnia podskroniowa oddzielona jest od przedniej przez grzebień podjarzmowy (crista infrazygomatica), od powierzchni oczodołowej – przez brzeg ograniczający wraz ze skrzydłem większym kości klinowej szczelinę oczodołową dolną, zaś od powierzchni nosowej – przez brzeg przedłużający się w gore w trójkąt podniebienny (trigonum palatinae) łączący się z wyrostkiem oczodołowym kości podniebiennej. Powierzchnia oczodołowa (facies orbitalis) tworzy płaszczyznę oczodołową (planum orbitale). Posiada bruzdę podoczodołową (sulcus infraorbitalis) prowadzącą do kanału podoczodołowego (canalis infraorbitalis). Wyrostek czołowy (processus frontalis) łączy się z częścią nosową kości czołowej i z kością nosową. Posiada powierzchnię boczną, przyśrodkową i tylną. Na tej ostatniej widać bruzdę łzową (sulcus lacrimalis) posiadającą grzebień łzowy przedni (crista lacrimalis anterior). Bruzda łączy się z odpowiedniczką na kości łzowej – razem ograniczają one dół woreczka łzowego (fossa sacci lacrimalis), przedłużający się w dół w kanał nosowołzowy (canalis nasolacrimalis). Bruzda posiada z tyłu brzeg łzowy (margo lacrimalis), kontaktujący się z górze z kością łzową, a w dole z grzebieniem małżowinowym (crista conchalis); pomiędzy nimi znajduje się wyniosłość łzowa (promimentia lacrimalis), a grzebień łączy się z małżowina nosową dolną. Brzeg łzowy posiada z tyłu grzebień łzowy (crista ethmoidalis) łączący się z małżowiną nosową środkową. Wyrostek zębodołowy (processus alveolaris) tworzy łuk zębodołowy (arcus alveolaris); obecne w nim są łęki zębodołowe (juga alveolaria) rozdzielające zębodoły (alveoli dentales). Zębodoły W wyrostku zębodołowym wyróżnia się czasem kość przysieczną (os incisivum) – ogranicza ona od dołu otwór gruszkowy (apertura piriformis) i przedłuża się w górę w kolec nosowy przedni (spina nasalis anterior) posiadający po boku dół przednosowy (fossa prenasalis). Wyrostek podniebienny (processus palatinus) tworzy podniebienie twarde (palatum durum). Posiada on powierzchnię nosową (facies nasalis) oraz ustną (facies oralis) na której z boku obecne są bruzdy podniebienne (sulci palatini) porozdzielane kolcami podniebiennymi (spinae palatinae). Brzeg przyśrodkowy (margo medialis) łączy się z brzegiem przeciwległym przez szew podniebienny pośrodkowy (sutura palatina mediana); brzeg tylny (margo posterior) oddaje grzebień nosowy (crista nasalis) oraz łączy się z blaszką poziomą kości podniebiennej (lamina horizntalis ossis palatini) przez szew podniebienny poprzeczny (sutura palatina transversa). Pomiędzy wyrostkiem podniebiennym a kością przysieczną znajduje się otwór przysieczny (foramen incisivum) prowadzący do kanału przysiecznego (canalis incisivus). Wyrostek jarzmowy (processus zygomaticus) łączy się z kością jarzmową przez szew jarzmowoszczekowy (sutura zygomaticomaxillaris). W ten sposób współtworzy łuk jarzmowy (arcus zygomaticus).       32 Żuchwa (mandibula) składa się z trzonu i gałęzi. Trzon (corpus mandibulae) składa się z części zębodołowej i podstawy żuchwy. Część zębodołowa (pars alveolaris) wytwarza łuk zębodołowy (arcus alveolaris) w którym obecne są zębodoły (alveoli dentales); rozdzielane są one przegrodami międzyzębodołowymi (septa interalveolaria), a w zębach wielo-korzeniowych korzenie rozdzielone są przegrodami międzykorzeniowymi (septa interradicularia). Podstawa żuchwy (basis mandibulae) posiada z przodu trójkąt bródkowy (trigonum mentale), który wyznacza bródkę (mentum); podstawę trójkąta stanowi guzowatość bródkowa (protuberantia mentalis) rozchodząca się na każdym z boków w guzek bródkowy (tuberculum mentale). Podstawa żuchwy posiada na wysokości 2 zęba przedtrzonowego otwór bródkowy (foramen mentale), który prowadzi do kanału żuchwy (canalis mandibulae) i przez który przechodzi n. i t. bródkowa (n. et a. mentalis). Na wysokości 2 zęba trzonowego obecna jest kresa skośna (linea obliqua) przedłużająca się w przedni brzeg gałęzi żuchwy. Po stronie wewnętrznej w linii pośrodkowej znajduje się kolec bródkowy (spina mentalis); po każdej stronie składa się on z wyżej położonego kolca m. bródkowojęzykowego (spina m. genioglossi) oraz z niżej położonego kolca m.  bródkowognykowego (spina m. geniohyoidei). Pod kolcem bródkowym znajduje się dół dwubrzuścowy (fossa digastrica), gdzie przyczepia się m. dwubrzuścowy (m. digastricus). Bocznie od kolca znajduje się dołek podjęzykowy (fovea sublingualis) oddzielony od dołka podżuchwowego (fovea submandibularis) przez kresę żuchwowognykową (linea mylohyoidea); jest ona miejscem przyczepu m. żuchwowognykowego (m. mylohyoideus), zaś poniżej posiada bruzdę żychowowgnykową (sulcus mylohyoideus), którą przebiega jednoimienny nerw (n. mylohyoideus). Gałąź (ramus mandibulae) posiada zgięcie zwane kątem żuchwy (angulus mandibulae); po jego zewnętrznej stronie znajduje się guzowatość żwaczowa (tuberositas masseterica) gdzie przyczepia się m. żwacz (m. masseter), zaś na stronie wewnętrznej mamy guzowatość skrzydłową (tuberositas pterygoidea) gdzie przyczepia się m. skrzydłowy przyśrodkowy (m. pterygoideus medialis). Gałąź posiada również otwór żuchwy (foramen mandibulae) ograniczony języczkiem żuchwy (lingula mandibulae) gdzie przyczepia się więzadło klinowożuchwowe (lig. sphenomandibulare); otwór prowadzi do kanału żuchwy (canalis mandibulae), który otwiera się otworem bródkowym (foramen mentale) i którym przechodzi n. i t. zębodołowa dolna (n. et a. alveolaris inferior). Brzeg przedni posiada na zewnątrz kresę skośną (linea obliqua), zaś wewnątrz kresę żuchwowognykową (linea mylohyoidea), które rozgranicza trójkąt zatrzonowy (trigonum retromolare). Gałąź posiada dwa wyrostki rozdzielone wcięciem żuchwy (incisura mandibulae); są to: wyrostek dziobiasty (processus coronoideus) gdzie przyczepia się m. skroniowy (m. temporalis) oraz wyrostek kłykciowy (processus condylaris), który szyjką (collum mandibulae) przechodzi w głowę (caput mandibulae) – ta posiada powierzchnię stawową dla stawu skroniowożuchwowego (articulatio temporomandibularis), a z przodu dołek skrzydłowy (fovea pterygoidea), gdzie przyczepia się m. skrzydłowy boczny (m. pterygoideus lateralis). Rozważając czaszkę jako całość, można powiedzieć, iż składa się ona z dwóch części – górnej, gładkiej, zwanej sklepieniem (calvaria) oraz z dolnej, urozmaiconej powierzchniowo i wewnętrznie, zwanej podstawą czaszki (basis cranii).     33 Sklepienie czaszki (calvaria) zbudowane jest z części kości czołowej, ciemieniowej, potylicznej, skroniowej i klinowej. Połączone są ona za pomocą szwów (suturae) parzystych i nieparzystych. Do szwów nieparzystych zaliczamy: szew wieńcowy (sutura coronalis) łączący kość czołowa z kośćmi ciemieniowymi, szew strzałkowy (sutura sagittalis) łączący obie kości ciemieniowe oraz szew węgłowy (sutura lambdoidea) łączący kości ciemieniowe z kością potyliczną. Natomiast do szwów nieparzystych zaliczamy: szew klinowoczołowy (sutura sphenofrontalis), szew klinowocimieniowy (sutura sphenoparietalis), szew łuskowy (sutura squamosa) oraz szew ciemieniowosutkowy (sutura parietomastoidea). Na zewnętrznej powierzchni sklepienia widać poza szwami kresy skroniowe – górną i dolną (linea temporalis superior et inferior). Na powierzchni wewnętrznej widoczne są bruzdy tętnicze i żylne (sulci arteriosi et venosi), dołki ziarnowe (foveolae granulares) i bruzdę zatoki strzałkowej górnej (sulcus sinus sagittalis superioris). W podstawie czaszki (basis cranii) również wyróżnić można powierzchnię zewnętrzną (basis cranii externa) i wewnętrzną (basis cranii interna). Powierzchnia wewnętrzna posiada układ piętrowy – można podzielić ją na spójne obszary różniące się wysokością, zwane dołami; wyróżniamy dół czaszki przedni, środkowy i tylny. Istniejące w poszczególnych dołach szczegóły przedstawione zostały przy opisie poszczególnych kości.     34, 35, 36 Dół przedni czaszki (fossa cranialis anterior) budowany jest przez kość czołową, sitową oraz klinową; jego tylną granicą jest z każdej strony wyrostek pochyły przedni (processus clinoideus anterior); leży w nim płat czołowy mózgu. Dół środkowy (fossa cranialis media) buduje kość klinowa i skroniowa; jego granica tylną jest grzbiet siodła (dorsum sellae) i wyrostek pochyły tylny (processus clinoideus posterior), boczną zaś – brzeg górny części skalistej (margo superior partis petrosae); leży w nim płat skroniowy mózgu. Dół tylny (fossa cranialis posterior) buduje kość skroniowa i potyliczna; leży w nim móżdżek.     37, 38 Również na powierzchni zewnętrznej czaszki wyróżnić można 3 pola. Pole przednie należy do podniebienia kostnego (palatum osseum), a jego ograniczeniem jest tylny koniec tego podniebienia. Pole środkowe utworzone jest przez cześć podstawną kości potylicznej oraz przez powierzchnię dolną części skalistej kości skroniowej; jego tylnym zakończeniem jest linia przechodząca przez przednie ograniczenie otworu potylicznego wielkiego. Pole tylne podstawy utworzone jest przez części boczne oraz łuskę kości skroniowej.     39 Jama nosowa (cavum nasi) rozpoczyna się otworem gruszkowym (apertura piriformis), ograniczonym kośćmi nosowymi i szczęką, kończy zaś nozdrzami tylnymi (choanae), ograniczonymi przez kość klinową, lemiesz i kość podniebienną. Wewnątrz posiada przegrodę kostną (septum nasi osseum). Jama nosowa posiada 4 ściany. Ściana górna zbudowana jest z kości nosowej, części nosowej kości czołowej, blaszki sitowej kości sitowej oraz z kości klinowej. Ścianę dolną buduje wyrostek podniebienny szczeki oraz blaszka pozioma kości podniebiennej. Ściana przyśrodkowa złożona jest z blaszki pionowej kości sitowej, lemiesza, grzebienia i dzioba klinowego oraz z grzebienia nosowego. Ścianę boczną buduje wyrostek czołowy i powierzchnia nosowa trzonu szczęki, kość sitowa, małżowina nosowa dolna, kość łzowa, blaszka pionowa kości podniebiennej i blaszka przyśrodkowa wyrostka skrzydłowego kości klinowej. W jamie nosowej obecne są trzy małżowiny, z czego górna i środkowa są częściami kości sitowej, dolna zaś jest samodzielną kością. Małżowiny wyznaczają przewody nosowe – odpowiednio każda pod sobą; mamy więc przewód nosowy górny, środkowy i dolny (meatus nasi superior, medius et inferior), przy czym przewód środkowy posiada własny przedsionek (antrum meatus nasi). Wszystkie 3 przewody łączą się w przewód wspólny nosa (meatus nasi communis), który wraz z zachyłkiem klinowositowym (recessus sphenoethmoidalis) otwiera się do przewodu nosowogardłowego (meatus nasopharyngeus), ten zaś komunikuje się z nozdrzami tylnymi. Jama nosowa wykazuje połączenia z oczodołem: bezpośrednie przez kanał nosowołzowy i otwór sitowy tylny oraz pośrednie przez otwór sitowy przedni (pośrednio przez jamę czaszki). Z dołem skrzydłowopodniebiennym komunikuje się przez otwór klinowopodniebienny.     40 Oczodół (orbita) budowany jest przez 7 kości: czołową, jarzmową, szczękę, łzową, sitową, klinową i podniebienną. Ma w przybliżeniu kształt ostrosłupa zwróconego podstawą na zewnątrz – jest to wchód do oczodołu (aditus orbitae), zaś klinem w stronę kanału wzrokowego (canalis opticus). Z góry i z dołu ograniczają wchód odpowiednio brzeg nad- i podoczodołowy (margo supra- et infraorbitalis). Oczodół posiada 4 ściany. Ściana górna oddziela od dołu przedniego czaszki i od zatoki czołowej; zbudowana jest z części oczodołowej kości czołowej i ze skrzydła mniejszego kości klinowej. Ściana boczna oddziela od dołu skroniowego; budowana jest przez powierzchnię oczodołową kości jarzmowej, wyrostek jarzmowy kości czołowej oraz przez powierzchnię oczodołową skrzydła większego kości klinowej. Ściana dolna zbudowana jest przez powierzchnię oczodołową szczęki, powierzchnię oczodołową kości jarzmowej i powierzchnię oczodołową wyrostka oczodołowego kości podniebiennej. Ściana przyśrodkowa zbudowana jest przez wyrostek czołowy szczeki, kość łzową oraz blaszkę oczodołową kości sitowej. Patrząc w oczodół widzimy w nim szereg otworów: kanał wzrokowy, przyśrodkowo – otwór sitowy tylny i przedni, szczelinę oczodołową górną i dolną, wreszcie bruzdę podoczodołową. Połączenie z jamą czaszki odbywa się przez szczelinę oczodołową górną, kanał wzrokowy i otwór sitowy przedni; z jamą nosową – przez kanał nosowołzowy, otwór sitowy tylny i przedni (pośrednio); z dołem skroniowym – przez otwór jarzmowoskroniowy i szczeliną oczodołową dolną; z dołem podskroniowym i skrzydłowopodniebiennym – przez szczeliną oczodołową dolną; z powierzchnią twarzową czaszki – przez wchód do oczodołu, wcięcie (lub otwór) czołowe, otwór (lub wcięcie) nadoczodołowy, otwór podskroniowy i otwór jarzmowotwarzowy.       41 Dół skroniowy (fossa temporalis) budują kości: skroniowa, ciemieniowa, czołowa, jarzmowa i klinowa. Bocznym ograniczeniem jest płaszczyzna skroniowa (planum temporale), rozciągająca się od kresy skroniowej górnej do grzebienia podskroniowego; zbudowana jest przez cześć łuskową kości skroniowej, część dolną kości ciemieniowej, powierzchnię skroniową skrzydła większego kości klinowej i powierzchnię skroniową łuski czołowej. Przednim ograniczeniem dołu jest wyrostek jarzmowy kości czołowej oraz wyrostek czołowy kości jarzmowej. Dół skroniowy wypełniają następujące elementy: m. skroniowy (m. temporalis), t. skroniowa powierzchowna, średnia i głębokie (a. temporalis superficialis, media et aa. temporales profundae), żż. skroniowe powierzchowne (vv. temporales superficiales), n. usznoskroniowy (n. auriculotemporalis), gałąź jarzmowosroniowa n. jarzmowego (r. zygomaticotemporalis n. zygomatici) (V2), nn. skroniowe głębokie (nn. temporales profundi) i n. żwaczowy (n. massetericus).     42 Dół podskroniowy (fossa infratemporalis) ograniczony jest z góry przez powierzchnię podskroniową skrzydła większego kości klinowej i część łuski skroniowej, ze strony przyśrodkowej – przez blaszkę boczną wyrostka skrzydłowego kości klinowej, z boku – przez gałąź żuchwy i z przodu – przez powierzchnię podskroniową szczęki. Łączy się z przodu z oczodołem przez szczelinę oczodołową dolną, przyśrodkowo – z dołem skrzydłowopodniebiennym oraz z jamą czaszki przez otwór owalny i otwór kolcowy. Zawiera następujące elementy: m. skrzydłowy przyśrodkowy i boczny (m. pterygoideus medialis et lateralis), n. skrzydłowy przyśrodkowy i boczny (n. pterygoideus medialis et lateralis), t. szczękowa (a. maxillaris), n. językowy (n. lingualis), n. policzkowy (n. buccalis), n. usznoskroniowy (n. auriculotemporalis), nn. skroniowe głębokie (nn. temporales profundi), n. żwaczowy (n. massetericus), n. zębodołowy dolny (n. alveolaris inferior) i splot skrzydłowy (plexus pterygoideus).     43 Dół skrzydłowopodniebienny (fossa pterygopalatina) ograniczony jest z przodu przez guz szczeki, w tyłu przez powierzchnię klinowoszczękową, z góry i z dołu przez trzon kości klinowej, przyśrodkowo zaś przez blaszkę pionową kości podniebiennej. Komunikuje się z przodu z oczodołem przez szczelinę oczodołową dolną, z tyłu z dołem środkowym czaszki przez otwór okrągły, przyśrodkowo z przewodem nosowogardłowym przez otwór klinowopodniebienny i bocznie z dołem podskroniowym. Zawiera część skrzydłowopodniebienną t. szczekowej (pars pterygopalatina a. maxillaris) oraz zwój skrzydłowopodniebienny (ganglion pterygopalatinum).      

: Data Publikacji.: 02-11-24